Cumuə Surəsi (Cümə 62) bizə müsəlmanların dua gününün Cümə olduğunu deyir. Lakin Cumuə Surəsi əvvəlcə bizə çağırış atır. Peyğəmbər İsa Məsih bu çağırışı – Məsih vəzifəsini qəbul etdi. Al-Cumuə sirəsi Cüməni dua günü elan etməkdən əvvəl bəyan edir:
“De: “Ey yəhudilər! Əgər insanlar arasında ancaq özünüzün Allahın dostları olduğunuzu iddia edirsinizsə və doğru danışanlarsınızsa, onda ölüm diləyin!” Lakin onlar öz əlləri ilə törətdikləri əməllərə görə ölümü əsla diləməzlər. Allah zalımları tanıyır”
Cumuə Surəsi 62:6-7
Cumuə Surəsindəki bu ayələrin mənası budur: biz həqiqətən Allahın dostlarıyıqsa, ölümdən qorxmamalıyıq. Lakin onlar (və biz) əməllərimizin xeyirxah olub-olmadığına şübhə ediriksə, ölümdən qaçacağıq. Həmin bu Cümə günündə, həyatının son həftəsinin 6-cı günündə, bir yəhudi kimi, İsa Məsih məhz bu sınaqdan keçdi. O, bu sınağa dua ilə başladı. İncil peyğəmbər barədə deyir:
“O, Peter ilə Zavdayın iki oğlunu Özü ilə apardı. Özündə bir kədər və narahatlıq hiss etməyə başladı. Onlara belə dedi: «Ürəyimi elə dərin kədər bürüyüb, az qalır ki, ölüm. Burada qalın və Mənimlə birlikdə oyaq olun».
İsa bir qədər irəli getdi və üzüstə yerə qapanıb dua etdi: «Ey Atam, mümkündürsə, qoy bu kasa Məndən yan keçsin. Amma Mənim yox, Sənin iradən olsun»”
Matta 26:37-39
Cümə gününün hadisələrini izləməkdən əvvəl biz Cümə duasına gətirib çıxaran hadisələrə nəzər salacağıq. Düşmənimiz Şeytan peyğəmbər İsa Məsihə (s) xəyanət etmək üçün 5-ci gün Yəhudanın ürəyinə girdi. Növbəti gün axşam (6-cı gündə) peyğəmbər şagirdləri ilə şam yeməyini yedi. Həmin vaxt O, nümunə göstərərək bir-birimizi sevmək barədə və Allahın bizə olan böyük sevgisi barədə öyrətdi. Bu, İncildə belə təsvir edilir. Daha sonra O, bütün imanlılar üçün dua etdi (burada oxuyun).
İncil bu Cümə duasından sonra baş verənləri təsvir edir:
Bağda həbs
“İsa bunları söylədikdən sonra şagirdləri ilə birgə çıxıb Qidron vadisinin o biri tayına keçdi. Orada bir bağça var idi. İsa və şagirdləri oraya girdilər. Ona xəyanət edən Yəhuda da bu yeri tanıyırdı, çünki İsa tez-tez şagirdləri ilə orada yığışırdı. Beləcə Yəhuda bir alay əsgərlə başçı kahinlərin və fariseylərin göndərdiyi bəzi mühafizəçiləri götürüb çıraqlar, məşəllər və silahlarla oraya gəldi. İsa başına gələcək hər şeyi bildiyi üçün qabağa çıxdı və «Kimi axtarırsınız?» deyə onlardan soruşdu. Ona cavab verdilər: «Nazaretli İsanı». İsa onlara «Mənəm» dedi. Ona xəyanət edən Yəhuda da onlarla yanaşı idi. İsa onlara «Mənəm» deyəndə geri çəkilib yerə qapandılar. Onda yenə «Kimi axtarırsınız?» deyə onlardan soruşdu. Onlar da «Nazaretli İsanı» dedilər. İsa cavab verdi: «Sizə dedim ki, Mənəm. Əgər Məni axtarırsınızsa, yanımdakıları buraxın getsinlər». Bunu etdi ki, əvvəlcə dediyi «Mənə verdiyin şəxslərin heç birini həlak olmağa qoymadım» sözü yerinə yetsin. Şimon Peterin yanında qılınc var idi. Onu çəkib baş kahinin qulunu vuraraq sağ qulağını kəsdi. O qulun adı Məlik idi. Onda İsa Peterə dedi: «Qılıncı qınına qoy! Atanın Mənə verdiyi kasanı içməyimmi?»
Beləcə minbaşı ilə alay və Yəhudi başçılarının mühafizəçiləri İsanı tutub əl-qolunu bağladılar. Onu əvvəlcə Xananın yanına apardılar, çünki Xanan o il baş kahin olan Qayafanın qayınatası idi”
Yəhya 18:1-13
Peyğəmbər Yerusəlimin yanındakı bağa dua etmək üçün getdi. Yəhuda onu həbs etmək üçün oraya əsgərləri gətirdi. Bizi həbs etmək istəsələr biz müqavimət göstərərik, qaçarıq və gizlənərik. Lakin peyğəmbər İsa Məsih (s) döyüşmədi və qaçmadı. O, onların axtardığı peyğəmbər olduğunu açıq etiraf etdi. Onun aydın etirafı (“Mənəm”) əsgərləri heyrətə saldı, dostları isə qorxub qaçdı. Peyğəmbər könüllü həbs olundu və sorğu-sual üçün Xananın yanına aparıldı.
Birinci sorğu-sual
İnjil peyğəmbərin orada necə dindirildiyini yazır:
“O vaxt baş kahin İsadan şagirdləri və təlimi barədə soruşdu. İsa ona cavab verdi: «Mən dünyaya açıq söyləmişəm, Yəhudilərin hamısının toplaşdıqları sinaqoqlarda və məbəddə həmişə təlim öyrədirdim, Mən heç nəyi gizli söyləməmişəm. Niyə Məndən soruşursan? Nə dediyimi eşidən adamlardan soruş. Axı onlar Mənim söylədiyim şeyləri bilirlər». İsa bu sözləri söyləyəndən sonra orada duran mühafizəçilərdən biri «Baş kahinə beləmi cavab verirsən?» deyib Ona bir şillə vurdu. İsa ona cavab verdi: «Əgər haqsız danışdımsa, haqsız olduğunu sübut et. Əgər doğru dedimsə, onda Məni nə üçün vurursan?» Xanan Onu əl-qolu bağlı halda baş kahin Qayafanın yanına göndərdi”
Yəhya 18:19-24
Peyğəmbər İsa əl Məsih PBUH, keçmiş baş kahindən ikinci dindirmə üçün həmin ilin baş kahininə göndərildi.
İkinci sorğu
Orada bütün rəhbərlərin qarşısında dindiriləcəkdi. İncil bu növbəti dindirməni qeyd etdi:
“İsanı baş kahinin yanına gətirdilər. Başçı kahinlərin hamısı, ağsaqqallar və ilahiyyatçılar da oraya toplaşdı. Peter uzaqdan baş kahinin həyətinə qədər İsanın ardınca gedirdi. O, mühafizəçilərlə birgə həyətdə, tonqalın ətrafında oturub qızınırdı.
Başçı kahinlər və Ali Şuranın hamısı İsanı edam etmək üçün Onun əleyhinə şahidlik ifadəsi axtarırdılar, amma tapa bilmirdilər. Çoxları Onun əleyhinə yalançı şahidlik etdi, lakin ifadələri bir-birinə uyğun gəlmirdi. Bəziləri qalxıb Onun əleyhinə yalançı şahidlik edərək dedilər: «Biz Onun belə dediyini eşitdik: “Mən əllə qurulan bu məbədi dağıdıb üç gün ərzində əllə qurulmayan başqa bir məbəd tikəcəyəm”». Amma onların da ifadələri bir-birinə uyğun gəlmirdi.
Baş kahin toplantı arasından ayağa qalxıb İsadan soruşdu: «Sənin heç cavabın yoxdur? Onlar Sənin əleyhinə bu nə ifadədir verirlər?» Amma İsa susmaqda davam etdi, heç cavab vermədi. Baş kahin yenə Ondan soruşdu: «Xeyir-dua Sahibi Olanın Oğlu Məsih Sənsənmi?» İsa ona dedi: «Mənəm! Siz Bəşər Oğlunun Qüdrətli Olanın sağında oturduğunu və göyün buludları ilə gəldiyini görəcəksiniz». Onda baş kahin əynindəki paltarını cırıb dedi: «Artıq şahidlərə nə ehtiyacımız var? Siz Onun küfr söylədiyini eşitdiniz! Bəs buna nə deyirsiniz?» Onların hamısı İsa üçün hökm verdi ki, O, ölüm cəzasına layiqdir.
Bəziləri Onun üstünə tüpürməyə, Onun gözlərini bağlayaraq yumruq vurmağa başladılar və dedilər: «Peyğəmbərlik elə görək!» Mühafizəçilər də tutub Ona şillə vurdular”
Mark 14:53-65
Yəhudi rəhbərlər peyğəmbər İsa Məsihi ölümə məhkum etdilər. Lakin Yerusəlim Roma işğalı altında olduğuna görə edam Roma hakimi tərəfindən təsdiqlənməli idi. Beləliklə, onlar peyğəmbəri Roma hakimi Ponti Pilatın yanına apardılar. İncil həmçinin İsaya xəyanət edən Yəhuda İskaryotun başına gələnləri də qeyd edir.
Xain Yəhuda ilə nə baş verdi?
“Səhər açılanda bütün başçı kahinlərlə xalqın ağsaqqalları İsanı edam etmək üçün məşvərət etdilər. İsanın əl-qolunu bağlayaraq vali Pilatın yanına aparıb ona təslim etdilər.
O zaman İsaya xəyanət edən Yəhuda Onun məhkum edildiyini görəndə peşman oldu. Otuz gümüşü başçı kahinlərə və ağsaqqallara geri gətirib «mən təqsirsiz qanı təslim etməklə günah işlətdim» dedi. Onlarsa ona «Bundan bizə nə? Özün bilərsən» dedilər. Yəhuda gümüş pulları məbədin içinə atıb oradan çıxdı, gedib özünü asdı.
Başçı kahinlər gümüş pulları götürüb dedilər: «Madam ki qan bahasıdır, bu gümüş pulları məbədin xəzinəsinə qoymağa icazəmiz yoxdur». Öz aralarında məşvərət keçirərək o pulla yadelliləri dəfn etmək üçün dulusçunun tarlasını satın aldılar. Buna görə o tarlaya bu günə qədər «Qan tarlası» deyilir
Matta 27:1-8
İsa Məsih Roma hakimi qarşısında sorğu-suala tutulur
“İsa valinin önündə dayanmışdı. Vali Ondan «Yəhudilərin Padşahı Sənsənmi?» deyə soruşdu. İsa da ona dedi: «Sənin dediyin kimidir». Başçı kahinlər və ağsaqqallar Onu ittiham etdikləri vaxt İsa heç bir cavab vermədi. Onda Pilat Ona dedi: «Sənin əleyhinə edilən bu qədər şəhadəti eşitmirsənmi?» İsa onun heç bir sözünə cavab vermədi. Vali buna çox heyrətləndi.
Hər Pasxa bayramında valinin xalqın istədiyi bir məhbusu azad etməsi adət idi. O günlərdə Barabba adlı məşhur bir məhbus həbsdə saxlanılırdı. Beləliklə, onlar bir yerə toplaşdıqları vaxt Pilat onlardan soruşdu: «Sizin üçün kimi azad etməyimi istəyirsiniz? Barabbanı, yoxsa Məsih deyilən İsanı?» Çünki bilirdi ki, onlar İsanı paxıllıqdan təslim etmişdilər.
Pilat hökm kürsüsündə oturarkən arvadı «o saleh Adamla sənin heç bir işin olmasın, çünki bu gün röyada Ona görə çox əzablar çəkmişəm» deyə xəbər göndərdi.
Başçı kahinlər və ağsaqqallarsa xalqı təhrik edirdilər ki, Barabbanın azad olmasını, İsanınsa ölümünü istəsinlər. Vali onlardan soruşdu: «İkisindən hansını sizin üçün azad etməyimi istəyirsiniz?» Onlar da «Barabbanı» dedilər. Pilat onlara «Elə isə Məsih deyilən İsaya nə edim?» dedi. Onların hamısı «Çarmıxa çəkilsin!» dedilər. Vali «Axı O nə pislik edib?» deyə soruşdu. Onlarsa «Çarmıxa çəkilsin!» deyə daha ucadan bağırdılar.
Pilat əlindən heç bir şeyin gəlmədiyini və əksinə, iğtişaşın gücləndiyini görərək su götürüb xalqın önündə əllərini yudu və belə dedi: «Mən bu Adamın qanı üçün təqsirkar deyiləm, qoy sizin boynunuzda qalsın». Bütün xalq cavab verib dedi: «Onun qanının məsuliyyəti bizim və övladlarımızın üzərinə olsun!» Onda Pilat onlar üçün Barabbanı azad etdi. İsanı isə qamçılatdıqdan sonra çarmıxa çəkilməyə təslim etdi”
Matta 27:11-26
Çarmıx, peyğəmbər İsa Məsihin ölümü və dəfni
Daha sonra İncil ətraflı surətdə peyğəmbər İsa Məsihin çarmıxa çəkilməsini təsvir edir. Ayələr bunlardır:
“Sonra valinin əsgərləri İsanı vali sarayına apardılar. Bütün alayı Onun başına topladılar. Onu soyundurub al rəngli xalat geyindirdilər. Tikanlardan bir tac hörüb başına qoydular, sağ əlinə də bir qamış verdilər. Önündə diz çöküb «Yəhudilərin Padşahı sağ olsun!» deyərək Onu ələ saldılar. Ona tüpürdülər, qamışı götürüb başına vurdular. Onu ələ salandan sonra xalatı əynindən çıxarıb Öz paltarını geyindirdilər. Sonra Onu çarmıxa çəkməyə apardılar.
İsanın çarmıxa çəkilməsi
Qolqota, yəni «Kəllə yeri» adlanan yerə gələndə Ona içməyə ödlə qarışıq şərab verdilər. İsa onu daddıqda içmək istəmədi. Əsgərlər Onu çarmıxa çəkdilər və püşk ataraq paltarlarını aralarında bölüşdürdülər. Sonra orada oturub Onun keşiyini çəkdilər. Başı üzərinə «Yəhudilərin Padşahı İsa budur» ittihamını yazıb qoydular. O zaman İsa ilə birlikdə biri sağında, biri də solunda iki quldur da çarmıxa çəkildi.
Gəlib-keçənlər başlarını yırğalayıb Ona böhtan ataraq «Ey məbədi dağıdıb üç gündə tikən! Əgər Allahın Oğlusansa, Özünü xilas et və çarmıxdan düş!» deyirdilər. Başçı kahinlər də ilahiyyatçılar və ağsaqqallarla birgə eyni şəkildə İsanı ələ salaraq deyirdilər: «Başqalarını xilas edirdi, amma Özünü xilas edə bilmir! İsrailin Padşahıdır, qoy indi çarmıxdan düşsün və biz də Ona iman edək. Allaha güvənirdi. Allah Onu sevirsə, qoy indi xilas etsin! Çünki “Mən Allahın Oğluyam” dedi». İsa ilə birlikdə çarmıxa çəkilən quldurlar da Onu təhqir edirdilər.
İsanın ölümü
Bu «Ey Allahım, Allahım, niyə Məni tərk etdin?» deməkdir. Orada dayananların bəzisi bunu eşidərkən dedilər: «Bu Adam İlyası çağırır». Aralarından biri dərhal qaçıb bir süngər gətirdi, şərab sirkəsinə batırıb bir qamışın ucuna keçirərək İsaya verdi ki, içsin. O biriləri isə dedilər: «Onu rahat burax, görək İlyas gəlib Onu xilas edəcəkmi?» İsa yenə uca səslə qışqırıb ruhunu tapşırdı.
O anda məbədin pərdəsi yuxarıdan aşağıya qədər iki yerə parçalandı. Yer sarsıldı, qayalar yarıldı. Qəbirlər açıldı, vəfat etmiş bir çox müqəddəsin cəsədi dirildi. Onlar İsanın dirilməsindən sonra qəbirlərdən çıxıb müqəddəs şəhərə girdilər və bir çox insana göründülər.
İsaya nəzarət edən yüzbaşı və onunla birlikdə olan əsgərlər zəlzələni və baş verən şeyləri gördükdə «doğrudan da, bu Adam Allahın Oğlu idi» deyərək dəhşətə düşdülər.
Orada olub-keçənlərə uzaqdan baxan bir çox qadın var idi ki, xidmət etmək üçün Qalileyadan İsanın ardınca gəlmişdilər. Məcdəlli Məryəm, Yaqub ilə Yusifin anası Məryəm və Zavdayın oğullarının anası da onların arasında idi”
Matta 27:27-56
İncil Məsihin ölüm anında yerin sarsılması, qayaların yarılması və qəbirlərin açılması barədə yazır. Zəlzələ Surəsi (Surə 99) həmçinin bu barədə yazır:
“Yer titrəyib lərzəyə gələcəyi zaman; Yer öz yükünü bayıra atacağı və insan: “Ona nə olub?”– deyəcəyi zaman – həmin gün yer öz əhvalatlarını danışacaqdır. Çünki Rəbbin ona vəhy edəcəkdir. O gün insanlar əməllərinin onlara göstərilməsi üçün dəstə-dəstə gələcəklər”
Zəlzələ Surəsi 99:1-6
Zəlzələ Surəsi Məhkəmə Günü barədə yazır. İsa Məsihin ölümünün təfsilatları Zəlzələ Surəsinin yazdıqları ilə eynidir. Bu, bir əlamətdir, çünki İsa Məsihin ölümü Gələcək Gün üçün zəruri qurban idi.
Böyrü ‘deşildi’
Yəhyanın Müjdəsi çarmıxdakı ölümün mühüm bir təfsilatını qeyd edir:
“Hazırlıq günü olduğuna görə Yəhudi başçıları Pilatdan çarmıxa çəkilənlərin baldırlarının qırılmasını və cəsədlərin götürülməsini xahiş etdilər. Onlar cəsədlərin Şənbə günü çarmıxda qalmasını istəmirdilər, çünki o Şənbə günü böyük bir bayram idi. Onda əsgərlər gəlib əvvəl İsa ilə çarmıxa çəkilən bir adamın, sonra isə o biri adamın baldırlarını qırdılar. İsanın yanına gələndə isə Onun artıq öldüyünü görüb baldırlarını qırmadılar. Amma əsgərlərdən biri Onun böyrünü nizə ilə deşdi, o anda oradan qan və su axdı. Bunu görən adam özü şəhadət edir və onun şəhadəti doğrudur, sizin də iman etməyiniz üçün həqiqəti söylədiyini bilir. Bunlar ona görə oldu ki, Müqəddəs Yazıdakı «Onun bir sümüyü də qırılmayacaq» sözü yerinə yetsin. Yenə başqa bir Yazıda «bədənini deşdikləri Şəxsə baxacaqlar» deyilir”
Yəhya 19:31-37
Yəhya Roma əsgərinin İsa Məsihin böyrünü nizə ilə deşdiyini gördü. Oradan qan və su axdı. Bu, peyğəmbərin ürəyinin partlamasından öldüyünü göstərir.
İncil həmin günün sonuncu hadisəsini qeyd edir: dəfn.
“Axşam düşəndə İsanın şagirdi olmuş varlı bir adam – Yusif adlı bir Arimateyalı gəldi. O, Pilatın yanına gedib İsanın cəsədini istədi. Pilat da cəsədin ona verilməsini əmr etdi. Yusif cəsədi alıb təmiz bir kəfənə bükdü. 0, Onu qaya içində qazdığı öz yeni qəbrinə qoydu və qəbirin ağzına bir iri daş yuvarlayıb getdi. Məcdəlli Məryəm və o biri Məryəm orada, qəbirin qarşısında oturmuşdular”
Matta 27:57-61
6-cı gün – Cümə
Yəhudi təqvimində hər gün axşam, gün batanda başlayır. Beləliklə, həftənin 6-cı günü peyğəmbərin şagirdləri ilə şam yeməyi ilə başladı. Həmin günün sonunda O, həbs olundu, bir neçə dəfə sorğu-suala tutuldu, sonra çarmıxa çəkildi, böyrü nizə ilə deşildi, dəfn olundu. Cümə günü məsihçilər üçün xoş gündür. Sual yaranır: peyğəmbərin xəyanət olunduğu, ona əzab verildiyi, onun öldüyü gün necə xoş gün adlana bilər? Bu, nə üçün “ağır gün” deyil, “xoş gün” adlanır?
Bu, əla sualdır və cavabı İncildə növbəti günlər barədə yazıldığını oxuyaraq biləcəyik. Zaman xəttinə fikir versək görəcəyik ki, bu Cümə günü müqəddəs bayram günü hesab olunan Nisan 14 tarixində idi, həmin Pasxa günündə yəhudilər 1500 il əvvəl Misirdəki ölümdən xilas olduqlarını xatırlayaraq qurbanlıq quzusunu təqdim edirdilər.
Adamların həyatları haqqında yazıların əksəriyyəti ölüm ilə bitir. Lakin İncil davam edir ki, Cümənin xoş gün olduğunun səbəbini başa düşək. Növbəti 7-ci gün Şənbə günü idi.
Lakin gəlin əvvəlcə Cumuə Surəsinə qayıdaq və oxuduğumuz ayədən davam edək.
De: “Qaçdığınız ölüm sizi mütləq haqlayacaqdır. Sonra siz qeybi və aşkarı Bilənin hüzuruna qaytarılacaqsınız. O da sizə nə etdiklərinizi xəbər verəcəkdir”. Ey iman gətirənlər! Cümə günü namaza çağırılanda Allahı yad etməyə tələsin və ticarəti dayandırın. Bilsəniz, bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir!
Cumuə Surəsi 62:8-9
İsa Məsih Cumuə Surəsinin 6 və 7-ci ayələrində söylənildiyi kimi, ölümdən qaçmadı, lakin böyük sınağına dua ilə başladı. Bununla O, ‘Allahın dostu’ olduğunu sübut etdi. Bu cəsarətin xatirəsi səbəbi ilə müsəlmanların Cüməni məsciddə dua günü təyin etmələri müvafiq deyilmi? Sanki Allah peyğəmbərin xidmətini unutmamağımızı istəyir.